Leki biologiczne — jak zmieniają leczenie pacjentów?

Cechą charakterystyczną dzisiejszej medycyny jest ciągłe dążenie do zapewnienia chorym coraz skuteczniejszych metod leczenia. Oznacza to poszukiwanie leków o jak najszybszym działaniu, skierowanych tak blisko przyczyny choroby, jak to możliwe i obarczonych jak najmniejszą ilością możliwych zdarzeń niepożądanych. W wypadku wielu chorób odpowiedzią na powyższe są leki biologiczne.

Co to są leki biologiczne?

Leki biologiczne należą do najnowocześniejszych metod farmakoterapii stosowanych zarówno w leczeniu chorób autoimmunologicznych, jak i onkologicznych, kardiologicznych czy metabolicznych. W każdym z tych wypadków modyfikują one przebieg choroby, za pomocą różnych mechanizmów oddziaływania na układ odpornościowy lub wzajemne interakcje białek i komórek organizmu.

Wspólną cechą preparatów biologicznych jest ich geneza - są to białka pochodzenia zwierzęcego lub ludzkiego, pozyskiwane za pomocą żywych komórek z zapewnieniem najwyższych norm jakości i powtarzalności za pomocą zaawansowanych technik biotechnologicznych.

Grupą farmaceutyków analogicznych do leków biologicznych są leki biopodobne lub inaczej biosymilary. Są to leki produkowane zwykle przez inną firmę farmaceutyczną, niż lek referencyjny (czyli pierwszy wprowadzony na rynek), jednak możliwie najbardziej zbliżone do niego w budowie i działaniu.

Jest to wyjątkowo trudne zadanie dla firmy chcącej wejść na rynek z lekiem biopodobnym. Poziom skomplikowania budowy cząsteczek białkowych, specyficzne warunki konieczne do zachowania powtarzalności białka, różnorodność zastosowanych procesów biotechnologicznych i metod hodowli linii komórkowych powodują, że wyprodukowanie identycznej cząsteczki białkowej jest niemal niemożliwe. W praktyce, by lek biopodobny mógł być zamiennikiem dla referencyjnych leków biologicznych ich aktywność, skuteczność i bezpieczeństwo muszą być niemal identyczne i potwierdzone w badaniach klinicznych.

Przykłady leków biologicznych

Z chemicznego punktu widzenia do leków biologicznych zalicza się zarówno surowice odpornościowe czy insulinę, jak i znacznie bardziej zaawansowane w budowie przeciwciała monoklonalne, białka fuzyjne i rekombinowane białka ludzkie. Wśród przykładów leków biologicznych warto wymienić między innymi:

• rekombinowany ludzki hormon wzrostu
• rekombinowane insuliny
• heparyny drobnocząsteczkowe
• przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko czynnikowi martwicy nowotworów TNF α (np. infliximab, adalimumab i golimumab)
• przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko interleukinie 23 (np. guselkumab, ustekinumab, risankizumab)
• przeciwciała przeciwintegrynowe (np. vedolizumab, natalizumab, etaracizumab)
• białka fuzyjne (np. etanercept, alefacept)

Jak działają leki biologiczne i kiedy warto je włączyć do terapii?

Leki takie jak insulina, hormon wzrostu czy czynnik krzepnięcia krwi będą działały dokładnie tak jak ich odpowiedniki produkowane przez organizm. Natomiast przeciwciała monoklonalne, białka fuzyjne i rekombinowane białka ludzkie będą miały za zadanie modyfikowanie procesu zapalnego toczącego się w organizmie, właściwe ukierunkowanie odpowiedzi immunologicznej lub modyfikowanie interakcji między komórkami organizmu.

W dzisiejszej medycynie włączenie leczenia lekiem biologicznym jest zalecane w momencie, gdy dotychczas stosowane leczenie farmakologiczne nie daje pożądanych efektów. Jednak coraz częściej mówi się o tym, że wczesne rozpoczęcie leczenia biologicznego może pozytywnie wpływać na wieloletni przebieg choroby, zmniejszając ilość powikłań i poprawiając znacząco przeżycie i jakość życia chorych.

Czy leczenie biologiczne jest bezpieczne?

Terapie biologiczne są obarczone stosunkowo niskim ryzykiem zdarzeń niepożądanych względem pozostałych leków stosowanych w leczeniu zaawansowanych stadiów chorób autoimmunologicznych czy onkologicznych.

Najczęstsze skutki uboczne podczas stosowania leczenia biologicznego to reakcje miejscowe (zaczerwienienie skóry, świąd miejsca po podaniu leku) oraz uogólnione reakcje alergiczne i reakcje nadwrażliwości na lek. Zależnie od rodzaju leków i ich mechanizmu działania, może również występować większe ryzyko częstszego występowania zakażeń oraz uaktywnienia infekcji będących w stanie wyciszenia (np. gruźlica, opryszczka), a także nieznacznie wyższe ryzyko wystąpienia nowotworów, niż w populacji ogólnej.

Leki biologiczne — nowa generacja leków w walce z chorobami

Choroby o podłożu autoimmunologicznym, choroby reumatyczne, choroby onkologiczne, alergiczne, kardiologiczne i wiele innych dają się leczyć z dobrym efektem za pomocą terapii biologicznej. Do głównych chorób leczonych za pomocą nowoczesnych leków biologicznych należą między innymi:

• choroba Leśniowskiego-Crohna
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• zapalenia stawów (reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów)
• łuszczyca i łuszczycowe zapalenie stawów
• choroby nowotworowe (m.in białaczka, szpiczaki, czerniaki)
• choroby alergiczne (m.in astma, atopowe zapalenie skóry)
• choroby neurologiczne (m.in stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona)

Jak szybko widać efekty leczenia biologicznego?

Zależnie od choroby, z jaką zmaga się pacjent, jej zaawansowania, uwarunkowań genetycznych i metabolicznych oraz formy podania leku efekty leczenia biologicznego mogą być widoczne już kilka dni po pierwszej dawce leku lub dopiero po podaniu kilku. W wypadku niektórych chorób skuteczność leczenia ocenia się po upływie określonego czasu np. 12 tygodni, dając tym samym szansę na wysycenie się organizmu lekiem i rozpoczęcie procesu regeneracji tkanek uszkodzonych przez chorobę.

Leki biologiczne a alkohol

Łączenie leków z alkoholem jest zwykle przeciwwskazane. Co prawda nie ma wielu doniesień dotyczących interakcji leków biologicznych z alkoholem, jednak biorąc pod uwagę fakt, że alkohol sam w sobie jest toksyną, warto rozważyć czy jego spożywanie jest niezbędnie konieczne w trakcie terapii chorób o dużym zaawansowaniu. Szczególnie tych o podłożu immunologicznym, dotykających układ sercowo naczyniowy i nowotworów.

Leki biologiczne a ciąża

W wypadku większości leków biologicznych podawanie ich u kobiet w ciąży i karmiących piersią jest przeciwwskazane lub dopuszczalne jedynie w wypadku, gdy inne dostępne metody leczenia są nieskuteczne, a leczenie z użyciem leku biologicznego jest uzasadnione medycznie.

Ze względów etycznych nie prowadzi się zbyt wielu badań klinicznych nad lekami biologicznymi podawanymi ciężarnym, stąd dane dotyczące wpływu tej grupy farmaceutyków na przebieg ciąży i stan płodu są nieliczne. Pochodzą one głównie od kobiet, które w trakcie badań klinicznych zaszły w ciążę i zgodziły się na przekazanie informacji na temat przebiegu ciąży i stanu dziecka po narodzinach.

Leki biologiczne — cena

W Polsce leczenie biologiczne jest możliwe głównie w programach lekowych finansowanych przez NFZ. Dostęp pacjentów do programów lekowych jest niestety wciąż ograniczony przez ścisłe kryteria włączenia do leczenia, które wymagają dużej aktywności choroby i nieskuteczności konwencjonalnych leków.

Niektóre ośrodki proponują leczenie za pomocą terapii biologicznej odpłatnie. W tym wypadku do włączenia leczenia nasilenie objawów choroby nie musi być tak duże jak w programach lekowych NFZ, jednak wciąż konieczne jest przeprowadzenie badań przesiewowych wykluczających utajone infekcje i potwierdzenie dobrej kontroli chorób towarzyszących.

Koszt takiej terapii dla pacjenta chcącego leczyć się poza NFZ to od kilku do kilkunastu tysięcy złotych miesięcznie. Zwykle wpływ na cenę ma głównie wybór między leczeniem lekiem referencyjnym albo lekiem biopodobnym.

Alternatywą dla leczenia w ramach programów lekowych są badania kliniczne z nowymi lekami biologicznymi lub lekami biopodobnymi, które są dla pacjentów bezpłatne.

Więcej informacji na temat badań klinicznych prowadzonych w klinice Melita Medical:

• Na czym polega badanie kliniczne?
• Kwalifikacja do badań klinicznych
• Badania kliniczne z otwartą rekrutacją

Bibliografia:

1. Adami G, Saag KG, Chapurlat RD, Guañabens N, Haugeberg G, Lems WF, et al. Balancing benefits and risks in the era of biologics. Ther Adv Musculoskelet Dis. 2019;11. doi:10.1177/1759720X19883973.
2. OnkoRoche. Otoczenie regulacyjne dla leków biologicznych w Polsce i Europie. Warszawa; 2017.
3. Leszczyński P. Zaawansowane leki biologiczne — pierwszy biorównoważny etanercept (Benepali®). Skuteczność, bezpieczeństwo i jego potencjalna immunogenność. Rheumatol Forum. 2016;2:70–8.
4. Tsao NW, Sayre EC, Hanley G, Sadatsafavi M, Lynd LD, Marra CA, et al. Risk of preterm delivery and small-for-gestational-age births in women with autoimmune disease using biologics before or during pregnancy: a population-based cohort study. Ann Rheum Dis. 2018;77:869–74. doi:10.1136/ANNRHEUMDIS-2018-213023.
5. Europejska Agencja Leków; Komisja Europejska. Leki biopodobne w UE Poradnik dla pracowników służby zdrowia. 2017:1–40.