Zapoznanie się z różnymi metodami diagnostycznymi w przypadku chorób układu pokarmowego jest istotne dla pacjentów. Wczesne wykrycie choroby znacznie zwiększa szansę na jej wyleczenie. Zachęcamy do sprawdzenia listy badań, które warto wziąć pod uwagę w trakcie diagnostyki.
Metody diagnostyczne w rozpoznawaniu chorób układu pokarmowego
Pacjenci z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego często zadają sobie pytanie, jakie badania powinni wykonać, aby upewnić się czy w ich jelitach nie dzieje się nic niepokojącego. W poniższym wpisie postaramy się przybliżyć metody diagnostyczne najczęściej stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i ich przydatność w rozpoznawaniu poszczególnych chorób.
Diagnostyka chorób jelita grubego
Diagnostyka chorób jelita grubego opiera się w głównej mierze na badaniach endoskopowych - kolonoskopii i sigmoidoskopii. Jeśli podejrzewana jest choroba dotykająca jedynie okolicy odbytu czasem wystarczające jest wykonanie anoskopii. Poza wspomnianymi powyżej badaniami pozwalającymi ocenić wygląd śluzówki jelita, wykonuje się również pomocnicze badania laboratoryjne i obrazowe. [H3] Diagnostyka raka jelita grubego Podstawą diagnostyki raka jelita grubego są również wspomniane powyżej badania enskopowe. Zaleca się ich regularne wykonywanie jako badania przesiewowego po 50-tym roku życia lub wcześniej, w grupach osób z wyższym ryzykiem zachorowania na raka jelita (m.in. wczesne wystąpienie nowotworu w rodzinie, wieloletnie zapalenie jelita grubego). W diagnostyce nowotworów odbytu i odbytnicy bardzo przydatne jest również badanie anoskopii wraz z pobraniem wymazu na cytologię ze zmian wzbudzających jakiekolwiek wątpliwości (analogicznie jak w wypadku cytologii szyjki macicy).
Wspomniane badania wykonywane jeszcze przed wystąpieniem niepokojących objawów (m.in anemia, spadek masy ciała, bóle brzucha, biegunka), dają szansę na wychwycenie zmian, które wzbudzają obawy i zbadanie ich lub usunięcie, zanim nowotwór rozwinie się w pełni. Wczesne wykrycie raka znacząco zwiększa szansę na całkowite wyleczenie, nawet w przypadku najbardziej podstępnych nowotworów.
Najczęstsze badania diagnostyczne w podejrzeniu chorób jelita grubego
Najczęstsze badania wykonane w diagnostyce chorób jelita grubego obejmują kolonoskopię, sigmoidoskopię oraz badanie kału w kierunku obecności krwi i patogenów.
Anoskopia
Anoskopia jest badaniem służącym uwidocznieniu błony śluzowej odbytu i odbytnicy, uzupełniające podstawowe badanie per rectum. Umożliwia ona obejrzenie starannie wspomnianej okolicy oraz pobranie wymazu cytologicznego lub biopsji, w sytuacji, gdy w badaniu widoczne są zmiany wymagające dalszej diagnostyki. Badanie to jest szczególnie polecane do wykrywania zmian nowotworowych odbytu, ze względu na bardzo małą inwazyjność, brak konieczności specjalnego przygotowania do badania (jak np. do kolonokospii) oraz dużą czułość, gdy wykonywane jest przez specjalistę. Dowiedz się więcej: badanie anoskopia
Sigmoidoskopia
Sigmoidoskopia to badanie lewej części jelita grubego, które pozwala na obejrzenie błony śluzowej jelita z bliska i pobranie wycinków do badania histopatologicznego.
Jak w wypadku wszystkich badań endoskopowych do jego przeprowadzenia wykorzystuje się długą, elastyczną rurkę grubości małego palca, na której końcu umieszczone jest źródło światła, kamera oraz kanał, przez który można wprowadzić szczypczyki do biopsji.
Badanie to pozwala ocenić nie tylko wygląd wnętrza kanału odbytu i odbytnicy (jak anoskopia), lecz również sprawdzić stan śluzówki lewej części jelita grubego (esicy i zstępnicy). Wykonuje się ją zwykle u pacjentów, u których z różnych przyczyn wykonanie badania całego jelita jest niemożliwe (np. w wypadku zwężeń jelita) lub niepotrzebne (np. podczas kontrolnych badań u chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, które występuje tylko w końcowej części jelita).
W trakcie badania można usunąć ewentualne polipy i przebadać je w kierunku raka jelita grubego.
Dowiedz się więcej: badanie sigmoidoskopia
Kolonoskopia
Kolonoskopia jest przedłużoną wersją sigmoiodoskopii, więc wykonuje się ją z użyciem tych samych narzędzi, jednak w trakcie badania lekarz ogląda śluzówkę całego jelita grubego, a w uzasadnionych przypadkach, może również obejrzeć fragment jelita cienkiego znajdujący się tuż za zastawką Bauhina, tzw. jelito kręte.
To badanie ma szczególne znaczenie w diagnostyce wszystkich chorób jelita grubego, jak również jako badanie przesiewowe u osób zdrowych po 50 roku życia, w celu wczesnego wykrycia zmian mogących sugerować raka jelita grubego.
Dowiedz się więcej: badanie kolonoskopia
Badania krwi
Badania krwi mają znaczenie pomocnicze w wypadku diagnostyki chorób jelita grubego. Najczęściej przydatne okazuje się podstawowe badanie morfologii krwi, czasem pomocne mogą być inne badania np. markery nowotworowe.
Badanie morfologii krwi może pomóc między innymi w określeniu czy choroba przebiega z anemią (co może świadczyć m.in o krwawieniu lub zaburzeniach wchłaniania żelaza) lub czy ma podłoże infekcyjne (na podstawie ilości i rozkładu procentowego poszczególnych białych krwinek). Nie posłuży jednak samodzielnie do postawienia konkretnej diagnozy w zakresie chorób przewodu pokarmowego. Natomiast oznaczeń markerów nowotworowych używa się przede wszystkich do potwierdzenia podejrzewanego rozpoznania lub śledzenia postępu leczenia, unikając traktowania ich jako oceny przesiewowej u osób zdrowych. Należy bowiem podkreślić, że nie każdy wynik markera nowotworowego musi oznaczać chorobę.
Badania kału
Wśród badań zasługujących na wyróżnienie w diagnostyce chorób jelita grubego jest stężenie kalprotektyny w kale. Jest to wskaźnik stanu zapalnego toczącego się w jelicie.
U chorych z rozpoznaną nieswoistą chorobą zapalną jelit może służyć monitorowaniu leczenia, gdyż jest w tym kontekście porównywalnie skuteczna, co obejrzenie śluzówki podczas kolonoskopii. Natomiast u osób w trakcie diagnostyki dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oznaczenie kalprotektyny może być dobrym początkiem, by stwierdzić czy choroba ma podłoże zapalne czy nie. W wypadku podejrzenia krwawienia z przewodu pokarmowego lekarz może również zlecić wykonanie badania na obecność krwi utajonej w kale.
Drugą ważną gałęzią testów z kału są badania w kierunku infekcji. Często wykonuje się je jako pakiet wielu oznaczeń, tak zwany "panel infekcyjny". Obejmuje on wykonanie podstawowych badań kału w kierunku infekcji bakteriami, które istotnie wpływają na stan zdrowia chorych m.in:
- Clostridium difficile,
- Salmonella,
- Shigella,
- Camyplobacter jejuni,
- Yersinia enteroclitica,
- czy wybrane szczepy E.coli), których nie sprawdza się wykoując rutynowy posiew kału.
W skład panelu mogą również wchodzić badania na obecność adeno- i rotawirusów, a także pasożytów takich jak Giardia lamblia czy Entamoeba histolytica.
Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI)
Tomografia i rezonanas są używane do diagnostyki chorób jelita grubego, gdy oczekuje się, że zmiany chorobowe nie będą widoczne na śluzówce jelita, a raczej będą dotykały głębszych warstw ściany jelita lub gdy potrzebne jest sprawdzenie, czy stan zapalny widoczny podczas kolonoskopii obejmuje jedynie śluzówkę, czy też sięga głębiej, powodując zmiany w okolicznych narządach czy węzłach chłonnych.
Oba badania pozwalają również na staranną ocenę zmian chorobowych, jakimi są przetoki okołoodbytnicze i wewnątrzbrzuszne.
Diagnostyka chorób jelita cienkiego
Jelito cienkie jest narządem, który bada się nieco trudniej od jelita grubego, głównie ze względu na jego długość i umiejscowienie w środkowej części przewodu pokarmowego, co uniemożliwia jego obejrzenie za pomocą endoskopu tj. giętkiej rurki z kamerą, używanej do oglądania jelita grubego lub żołądka.
Najczęstsze badania diagnostyczne w podejrzeniu chorób jelita cienkiego
Możliwe jest jedynie przyjrzenie się jego początkowej części wykonując gastroskopię - lekarza ma wtedy możliwość obejrzenia dwunastnicy i pobrania z niej wycinków do badania histopatologicznego, a podczas kolonoskopii możliwe jest obejrzenie i pobranie wycinków z końcowej części jelita krętego.
Oba wspomniane badania dają wspólnie możliwość zbadania łącznie kilkunastu centymetrów organu, który osiąga w ciele człowieka długość między 4 a 6 metrów. Z tego względu w diagnostyce chorób jelita cienkiego wykorzystywane są przede wszystkim badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny oraz badania laboratoryjne.
W roku 2001 wprowadzono również nowatorską metodę oceny wyglądu śluzówki jelita cienkiego - endoskopię kapsułkową.
Endoskopia kapsułkowa jelita cienkiego
Endoskopia kapsułkowa to badanie, dzięki któremu lekarz może ocenić wizualnie wygląd całej śluzówki jelita cienkiego i stwierdzić, czy na jej powierzchni i w świetle jelita nie występują zmiany mogące świadczyć o chorobie.
Wskazaniem do wykonania tego badania są między innymi:
- podejrzenie choroby Crohna,
- celiakii,
- nowtorów jelita cienkiego,
- krwawienia z przewodu pokarmowego.
Pojawia się również coraz więcej doniesień naukowych wskazujących na przydatność endoskopii kapsułkowej w ocenie jelita grubego pod kątem obecności polipów, choć wciąż nie jest to preferowana metoda i wymaga odpowiedniego oprogramowania.
W celu przeprowadzenia badania pacjent połyka małą jednorazową kapsułkę zawierającą kamerę, źródło światła i nadajnik. Obraz z kamery przekazywany jest do rekordera, który pacjent nosi przypięty w pasie przez cały okres badania (około 12h). Po tym czasie pas wraz z rekorderem należy zwrócić do placówki wykonującej badanie, a kapsułka opuszcza przewód pokarmowy naturalną drogą.
Dowiedz się więcej: badanie endoskopia kapsułkowa
Testy oddechowe
Testy oddechowe są pośrednią metodą oceny zaburzeń w pracy jelita cienkiego - mogą służyć zarówno wykrywaniu nietolerancji pokarmowych, jak i przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (tzw. SIBO).
Przeprowadzenie badania polega na podaniu doustnie roztworu badanego składnika pokarmowego (laktozy lub fruktozy) albo laktulozy (do oceny SIBO) i zbadaniu po odpowiednim czasie ilości odpowiednich związków chemicznych w wydychanym powietrzu.
I tak w diagnostyce SIBO wykonuje się tzw. test wodorowo-metanowy, w którym podaje się pacjentowi do wypicia laktulozę i odpowiednich odstępach czasu pobiera się próbki wydychanego powietrza, by sprawdzić w nich zawartość wodoru i metanu. Ich nadmiar świadczy o nadmiernej aktywności flory bakteryjnej jelita cienkiego, gdyż w prawidłowych warunkach wodór i metan są produkowane w świetle jelita w minimalnej ilości.
Analogiczną procedurę wykonuje się w celu zdiagnozowania nietolerancji laktozy i fruktozy - jeśli organizm nie jest w stanie rozłożyć tych dwucukrów w prawidłowy sposób, to w jelicie zachodzi fermentacja z udziałem flory bakteryjnej i produkowana jest większa ilość wodoru niż występująca fizjologicznie.
Wspomniane gazy przenikają z jelita do krwioobiegu i stamtąd uwalniane są w płucach i wydychane wraz z powietrzem, co pozwala na miarodajną ocenę ich wydzielania.
Badania laboratoryjne
Wśród badań laboratoryjnych wspomagających diagnostykę chorób jelita cienkiego znajdują się:
- morfologia krwi,
- wskaźniki stanu zapalnego, specyficzne dla poszukiwanej choroby przeciwciała i/lub markery
- oraz tzw. panel infekcyjny, czyli szereg badań kału na obecność bakterii, wirusów i pasożytów.
Tak samo jak w wypadku chorób jelita grubego możemy szukać infekcji, używając badań kału, wykonać badania markerów nowotworowych, sprawdzić poziom stanu zapalnego w jelicie za pomocą oznaczenia kalprotektyny lub wykonać oznaczenie CRP z krwii, a także wspomóc dalszą diagnostykę przyglądając się starannie wynikom morfologii.
Dodatkowo w diagnostyce chorób jelita cienkiego znaczenia ma również oznaczanie przeciwciał np. przeciwko transglutaminazie tkankowej i peptydom gliadyny, które służą do wykrywania celiakii. W diagnostyce celiakii stosuje się sporadycznie badania genetyczne. Oba wspomniane badania wykonuje się, by potwierdzić podejrzenie choroby.
Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI)
Oba badania są powszechnie używane w diagnostyce chorób jelita cienkiego. Mogą być szczególnie przydatne, gdy podejrzewa się np. obecność zwężenia lub guzów w obrębie jelita czy też toczącego się w obrębie jamy brzusznej stanu zapalnego.
Ich specyficzne, bardziej szczegółowe warianty np. enterografia, pozwalają na staranniejsze zobrazowania konkretnych elementów jelita cienkiego czy wzbudzających zainteresowanie obszarów jamy brzusznej. Przewagą rezonansu nad tomografią, jest brak ekspozycji pacjenta na promieniowanie jonizujące, co może być szczególnie istotne, jeśli badanie może być kilkukrotnie powtarzane.
Zalecenia dotyczące diagnostyki chorób układu pokarmowego
Diagnostykę chorób przewodu pokarmowego warto rozpocząć w sytuacji, gdy zauważymy objawy nawracające okresowo lub nieustające przez dłuższy czas. Powszechnie wiadomym jest, że jednorazowa zgaga, wzdęcie i ból brzucha czy jednodniowa biegunka czy zaparcie nie powinny być przesadnym powodem do zmartwień.
Jednak w sytuacji, gdy tego typu objawy trwają dłużej lub mają bardzo dokuczliwy charakter i towarzyszą im objawy ogólne np. osłabienie, utrata masy ciała czy anemia, warto udać się do gastroenterologa i rozpocząć diagnostykę pod jego kierunkiem.
Może okazać się, że to błahostka, ale w wypadku wielu chorób przewodu pokarmowego rozpoczęcie diagnostyki i leczenia odpowiednio szybko od pojawienia się pierwszych objawów, daje olbrzymie szanse na wyleczenie lub skuteczne wyhamowanie dalszego rozwoju choroby.
Najnowsze metody diagnostyki chorób układu pokarmowego
W Centrum Medycznym Melita Medical zdajemy sobie sprawę z ciągłego rozwoju metod diagnostycznych z zakresu diagnozowania chorób przewodu pokarmowego. Każdego roku pojawiają się coraz wnikliwsze badania z zakresu chorób jelit i nowych markerów laboratoryjnych czy metod obrazowania mogących służyć do ich diagnostyki.
Dla Państwa staramy się nadążać za nowinkami dotyczącymi nie tylko leczenia, ale również diagnostyki chorób jelit i wprowadzać do oferty te, których skuteczności została udowodniona w badaniach naukowych. Wszystko po to, by zapewnić naszym pacjentom szybką diagnostykę na najwyższym poziomie. Zachęcamy do sprawdzenia naszego zakresu usług i skorzystania z konsultacji lub oferowanych przez nas badań.
Bibliografia:
- Stonesifer E. Common laboratory and diagnostic testing in patients with gastrointestinal disease. AACN Clin Issues. 2004;15:582–94.
- Kolligs FT. Diagnostics and Epidemiology of Colorectal Cancer. Visc Med. 2016;32:158.
- Murphy KP, McLaughlin PD, O’Connor OJ, Maher MM. Imaging the small bowel. Curr Opin Gastroenterol. 2014;30:134–40.
- Deding U, Herp J, Havshoei AL, Kobaek-Larsen M, Buijs MM, Nadimi ES, et al. Colon capsule endoscopy versus CT colonography after incomplete colonoscopy. Application of artificial intelligence algorithms to identify complete colonic investigations. United Eur Gastroenterol J. 2020;8:782–9.
- Dornblaser DW, Gross SA. Safe, efficient, and effective screening colonoscopy. Curr Opin Gastroenterol. 2022;38:430–5.
