Rak jelita grubego i odbytnicy to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych, nieco częściej dotykający mężczyzn, niż kobiety. Jego początkowe objawy mogą nie wzbudzać u pacjentów dużego niepokoju, jednak w poniższym wpisie postaramy się wyjaśnić, dlaczego tak ważne jest, by ich nie lekceważyć i odpowiednio szybko rozpocząć diagnostykę, a także jak wybrać właściwy moment na rozpoczęcie badań przesiewowych i co można zrobić, by przeciwdziałać pojawieniu się nowotworu.
Jakie są objawy raka jelita grubego?
Na początku rozwoju raka jelita grubego i odbytnicy choroba może przebiegać bezobjawowo. Pierwsze objawy mogą być początkowo mylone z niestrawnością, zaburzeniami czynnościowymi lub chorobami proktologicznymi takimi jak hemoroidy czy szczelina odbytu.
Należą do nich głównie:
- ból brzucha,
- zmiana rytmu wypróżnień (biegunka i/lub zaparcia),
- uczucie niepełnego wypróżnienia, uczucie przepełnienia odbytnicy,
- bolesne parcie,
- tzw. "ołówkowate stolce",
- ślady krwi na papierze.
Na bardziej zaawansowanym etapie choroby może dołączyć zmiana zabarwienia stolca na ciemny lub czarny, a także objawy ogólne, takie jak:
- zmęczenie i osłabienie,
- anemia,
- brak apetytu.
U pacjentów, u których zmiana nowotworowa przyjmuje postać guza wpuklającego się do środka jelita, może pojawić się również niedrożność przewodu pokarmowego wywołana przez zamknięcie światła jelita grubego.
W zaawansowanym stadium choroby mogą również wystąpić przerzuty raka jelita grubego do pobliskich narządów znajdujących się w jamie brzusznej lub, drogą naczyń krwionośnych, do narządów oddalonych od zajętej części jelita np. płuc lub mózgu. W takiej sytuacji mogą dołączyć dolegliwości bólowe ze strony narządów objętych rozsiewem nowotworu oraz zmiany w wynikach badań laboratoryjnych charakterystyczne dla pogorszenia ich funkcjonowania.
Rak jelita grubego - wczesne objawy
Jak wspomniano powyżej, wczesne objawy raka jelita grubego i odbytnicy mogą zostać łatwo przeoczone lub pomylone z inną chorobą, przez co czas do prawidłowej diagnozy może ulec znacznemu wydłużeniu. Dlatego szczególnie ważne jest, by osoby po 45 roku życia oraz będące w grupie wysokiego ryzyka rozwoju choroby, zwracały szczególną uwagę na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i nie lekceważyły ich wystąpienia. Oczywiście jednodniowa niestrawność czy zaburzenia rytmu wypróżnień towarzysząca np. wyjazdowi na wakacje czy stresującemu okresowi w pracy, nie powinny być natychmiast odbierane jako sygnał alarmowy, jednak jeśli objawy utrzymują się dłużej lub nawracają, warto udać się na konsultację lekarską.
Umów się na wizytę ze specjalistą Melita Medical: skontaktuj się z lekarzem
Programy badań przesiewowych
Badania przesiewowe służą zawsze wychwyceniu pierwszych objawów lub łagodnych zmian mogących przeistoczyć się w poważną chorobę. W Polsce prowadzone jest wiele darmowych programów profilaktycznych pozwalających zarówno na wczesne wykrycie chorób cywilizacyjnych ("profilaktyka 40 PLUS"), jak również osteoporozy, chorób układu krążenia oraz szeregu chorób nowotworowych takich jak rak piersi, szyjki macicy, płuca, skóry i jelita grubego.
Badania przesiewowe rak jelita grubego
W wypadku raka jelita grubego podstawowym badaniem przesiewowym jest kolonoskopia, czyli badanie pozwalające na obejrzenie jelita grubego od wewnątrz, ocenę wyglądu śluzówki, pobranie małych wycinków tkanki do badania histopatologicznego oraz usunięcie polipów. Przeprowadza się je za pomocą kolonoskopu - cienkiej, giętkiej rurki wyposażonej w kamerę oraz kanał, przez który do środka jelita można wprowadzić szczypczyki do biopsji oraz niewielkie narzędzia chirurgiczne pozwalające na sprawne usunięcie polipów.
Ze względu na konieczność wprowadzenia do jelita narzędzia, jakim jest kolonoskop, procedura ta nazywana jest często badaniem inwazyjnym. Przeprowadzenie kolonoskopii bez znieczulenia może być dla pacjenta nieprzyjemnym doznaniem, dlatego w celu zmniejszenia dyskomfortu związanego z badaniem, w większości placówek pacjentom podaje się dożylnie leki usypiające i przeciwbólowe. Dzięki temu pacjent przesypia całe badanie, a po przebudzeniu może odczuwać jedynie niewielki ból brzucha i przemijające uczucie wzdęcia, ze względu na konieczność podania powietrza do jelita w trakcie badania, by dobrze uwidocznić światło jelita grubego.
Dowiedz się więcej o badaniu: badanie kolonoskopii w znieczuleniu
Alternatywne i uzupełniające badania przesiewowe
W szczególnych wypadkach przesiewowa kolonoskopia może być zamieniona na sigmoidoskopię (skrócone badanie kolonoskopii, obejmujące jedynie lewą stronę jelita grubego) lub kolonoskopię wirtualną, czyli obrazowanie jelita metodą tomografii komputerowej, wymagające jedynie podania powietrza do światła jelita. Oba badania mają jednak swoje ograniczenia - w wypadku sigmoidoskopii poza zasięgiem badania pozostaje część jelita grubego za zgięciem śledzionowym, czyli poprzecznica i wstępnica, natomiast wirtualna kolonoskopia pozwala uzyskać trójwymiarowy obraz jelita, jednak nie daje możliwości jednoczasowego pobrania biopsji oraz usunięcia zmian, które wzbudzają niepokój onkologiczny. Z tego względu wirtualna kolonoskopia nie jest preferowanym narzędziem diagnostycznym przy silnym podejrzeniu nowotworu jelita, ponieważ wynik badania histopatologicznego jest niezbędny, by postawić rozpoznanie raka jelita grubego.
W ramach badań przesiewowych często zaleca się pacjentom wykonanie oznaczenia krwi utajonej w stolcu. Badanie to pozwala na wykrycie krwawienia z wyższych partii jelita grubego, które nie jest widoczne gołym okiem, tak jak ma to miejsce w wypadku podkrwawiających zmian ulokowanych w odbytnicy czy tuż przy odbycie. Obecność krwi utajonej w kale jest zawsze wskazaniem do dalszej diagnostyki, jednak nie zawsze musi świadczyć o wystąpieniu nowotworu - źródłem krwawienia mogą też być również hemoroidy, zmiany zapalne, wrzody żołądka lub dwunastnicy, a także uszkodzenia śluzówki jelita wywołane lekami. Badanie warto powtarzać co roku.
Znaczenie wczesnego wykrywania raka jelita grubego
Odpowiednio wczesne wykrycie zmian przednowotworowych (polipów) oraz wczesnych zmian nowotworowych znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju choroby do stadium, w którym proces leczenia będzie trudny lub niemożliwy do przeprowadzenia.
Z tego powodu w Polsce od wielu lat prowadzony jest program bezpłatnych badań przesiewowych dla osób powyżej 50 roku życia oraz młodszych, u których występują czynniki ryzyka nowotworu dolnego odcinka przewodu pokarmowego. W ramach programu można zgłosić się bez skierowania do placówki biorącej udział w programie NFZ i umówić się na kolonoskopię, podczas której lekarz obejrzy całe jelito grube i jego śluzówkę, usunie ewentualne polipy oraz pobierze biopsję do badania histopatologicznego, jeśli dostrzeże jakiekolwiek niepokojące zmiany.
Biorąc udział w programie badań przesiewowych można całkowicie zapobiec wystąpieniu nowotworu, dzięki możliwości usunięcia polipów, zanim zaczną w nich zachodzić procesy zmierzające do jego powstania. Badanie pozwala także wykryć wczesne stadia nowotworu, kiedy nie wystąpił jeszcze rozsiew do okolicznych tkanek i narządów, a wystarczającym leczeniem jest usunięcie zmienionych nowotworowo polipów lub fragmentów śluzówki jelita.
Profilaktyka raka jelita grubego
Ze względu na duże rozpowszechnienie nowotworów jelita grubego i odbytnicy oraz wysoką śmiertelność w zaawansowanym stadium choroby, profilaktyka zachorowań jest niezwykle ważna. Odpowiednio wczesne wykrycie zmian nowotworowych pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia, zmniejszenie jego inwazyjności i uciążliwości dla pacjenta, a także znacząco wydłuża życie pacjentów, często pozwalając przeżyć długie lata bez wznowy i w dobrym zdrowiu.
Znaczenie profilaktyki
Wiek powyżej 50 lat, uwarunkowania genetyczne, predyspozycje rodzinne czy też zdiagnozowane choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), to tak zwane niemodyfikowalne czynniki ryzyka raka jelita grubego, czyli takie, na które nie mamy żadnego wpływu.
Szczęśliwie wśród czynników ryzyka występują również takie, na który mamy wpływ (tzw. modyfikowalne) i wymagają jedynie kilku zmian w stylu życia i sposobie żywienia. Świadomość tego faktu jest niezwykle ważna, szczególnie wśród osób, u których występują inne choroby zwiększające ryzyko zachorowania lub są obciążone rodzinnym występowaniem raka jelita grubego.
Wpływ stylu życia na ryzyko zachorowania
Wiele przeprowadzonych dotychczas badań obserwacyjnych dotyczących stylu życia i diety, pozwala wyciągnąć jednoznaczne wnioski na temat wpływu naszych codziennych wyborów na ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych.
Nikomu nie trzeba już dziś tłumaczyć, że palenie tytoniu znacząco zwiększa ryzyko nowotworów płuca i chorób kardiologicznych, jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, że wdychany do płuc dym, może mieć również wpływ na wystąpienie innych nowotworów, w tym opisywanego w tym artykule raka jelita grubego. Drugim istotnym czynnikiem ryzyka jest nadmierne spożycie alkoholu. Pierwszą myślą w tym wypadku jest zawsze ryzyko uszkodzenie wątroby, jednak drażniący wpływ alkoholu oraz jego metabolitów jest również nie bez znaczenia dla przewodu pokarmowego i może sprzyjać procesowi nowotworzenia na każdym jego odcinku. W związku z powyższym ograniczenie spożycia alkoholu oraz zaprzestanie palenia papierosów to podstawowe strategie pozwalające cieszyć się dłużej dobrym zdrowiem i obniżyć ryzyko nowotworów jelita grubego.
Mówiąc o stylu życia nie można również zapomnieć o aktywności fizycznej. Siedzący tryb życia kojarzy się powszechnie ze zwiększonym ryzykiem otyłości, chorób metabolicznych oraz kardiologicznych. Natomiast połączenie wszystkich tych elementów, to kolejny czynnik ryzyka rozwoju nowotworów jelita grubego, ze szczególnym uwzględnieniem niskiej aktywności fizycznej i otyłości. Z tego względu regularna aktywność fizyczna będzie doskonałym sprzymierzeńcem w profilaktyce wystąpienia nowotworu jelita grubego. Dotyczy to nie tylko osób z nadmierną masą ciała, ale również osób szczupłych.
Dieta a profilaktyka raka jelita grubego
W dzisiejszych czasach dieta jest obiektem zainteresowania w profilaktyce i leczeniu niemal każdego schorzenia. W wielu wypadkach ma ona jedynie kosmetyczny wpływ na ryzyko wystąpienia lub przebieg leczenia choroby, jednak są również takie dolegliwości, w których interwencja żywieniowa może być kluczowym elementem terapii.
Rak jelita grubego i rak odbytnicy zaliczają się do tych chorób, w których wieloletnia dieta typu zachodniego (tj. uboga w błonnik, bogata w żywność przetworzoną i tłustą, czerwone mięso i słodycze) jest jednym z czynników ryzyka. Badania epidemiologiczne wskazują natomiast na ochronny wpływ zwiększonego spożycia błonnika (szczególnie skrobii opornej zawartej m.in w całych ziarnach zbóż i nasion roślin strączkowych, zielonych bananach, skórce pieczywa, odgrzewanych ziemniakach i ryżu), a także wysokiego spożycia wapnia z dietą (szczególnie dotyczy to niskotłuszczowego nabiału).
W świetle powyższych informacji optymalnym podejściem do żywienia, jako wsparcia w profilaktyce nowotworów jelita grubego, jest stosowanie zdrowej, zróżnicowanej diety, bogatej w nieprzetworzone produkty roślinne (w tym pełnoziarniste zboża i nasiona roślin strączkowych), warzywa i owoce, nabiał i oleje roślinne, z ograniczeniem żywności typu fast-food, czerwonego mięsa i słodyczy.
Regularne badania jako klucz do profilaktyki
Jak wspomniano powyżej kluczem do profilaktyki i wczesnego wykrywania raka jelita grubego jest regularne poddawanie się badaniom przesiewowym. Ponieważ rozwój raka jelita grubego to u większości osób proces wieloletni, badania wystarczy powtarzać co kilka lat. Szczegółowe zalecenia zawsze ustala lekarz po wykonaniu badania kolonoskopii, przeanalizowaniu historii rodzinnej oraz wyników badań laboratoryjnych i histopatologicznych.
Wyjątkową grupą są chorzy na nieswoiste zapalenia jelit (choroba Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), którzy po upłynięciu 10 lat od diagnozy powinni powtarzać badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego znacznie częściej niż pozostali. W ich wypadku badanie powinno być wykonywane co roku. U osób z grup ryzyka oraz ze zmianami nowotworowymi lub przednowotworowymi wykrytymi w pierwszej kolonoskopii, częstotliwość powtarzania badania jest zwykle ustalana indywidualnie przez lekarza prowadzącego. Pozostałe osoby, u których nie wykryto niepokojących zmian w pierwszej kolonoskopii przesiewowej, powinny powtarzać co 10 lat, o ile wcześniej nie pojawią się objawy mogące sugerować rozwój choroby.
Mówiąc o profilaktyce nie można również zapominać o omówionych powyżej aspektach związanych ze stylem życia oraz dietą, których wprowadzenie warto przemyśleć znacznie wcześniej, niż na etapie pierwszej przesiewowej kolonoskopii.
Badania przesiewowe rak jelita grubego Melita Medical
W Centrum Medycznym Melita Medical przeprowadzamy odpłatne przesiewowe kolonoskopie w krótkotrwałym znieczuleniu dożylnym oraz badania krwi utajonej w kale. Do naszej placówki możesz zgłosić się bez skierowania i umówić się na badanie bez zbędnych formalności lub najpierw omówić swoje dolegliwości i dotychczasowe wyniki badań podczas konsultacji lekarskiej i umówić badanie zgodnie z uzyskanymi zaleceniami.
Bibliografia:
- Colorectal cancer: Epidemiology, risk factors, and protective factors - UpToDate. https://www.uptodate.com/contents/colorectal-cancer-epidemiology-risk-factors-and-protective-factors. dostęp 13.11.2023.
- Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Program badań przesiewowych raka jelita grubego w ramach świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych. Raport w sprawie oceny świadczenia opieki zdrowotnej. 2022;:29–40.
- Kolonoskopia – badanie, które ratuje życie. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/kolonoskopia-badanie-ktore-ratuje-zycie. dostęp 13.11.2023
- Global Cancer Observatory. https://gco.iarc.fr/. dostęp 13.11.2023
- Qaseem A, Crandall CJ, Mustafa RA, Hicks LA, Wilt TJ, Forciea MA, et al. Screening for colorectal cancer in asymptomatic average-risk adults: A guidance statement from the American College of Physicians. Ann Intern Med. 2019;171:643–54.
