Pacjenci umawiając się na gastroskopię, kolonoskopię lub sigmoidoskopię zwykle słyszą określenie "badanie endoskopowe" lub “endoskopia”. Często pytają zdziwieni, co to jest endoskopia, nie zdając sobie sprawy, że w środowisku medycznym jest to powszechnie używane sformułowanie dla całej grupy badań diagnostycznych. Nazywa się tak wszystkie badania, których celem jest obejrzenie wnętrza ciała bez użycia narzędzi chirurgicznych, a z wykorzystaniem naturalnych otworów ciała i aparatów w postaci giętkich rurek z kamerą i źródłem światła lub wzierników.
Czasem wśród badań endoskopowych wymienia się również badania takie jak artoskopia czy laparoskopia, które wymagają nacięcia powłok ciała, jednak wciąż przeprowadzane są z użyciem aparatów o podobnej budowie.
Rodzaje endoskopii w diagnostyce chorób
Badania endoskopowe mają zwykle nazwy pochodzące od badanego obszaru:
Endoskopia dróg oddechowych:
- bronchoskopia - badanie wnętrza tchawicy i oskrzeli
- laryngoskopia - badanie wnętrza krtani
- stroboskopia - badanie tylnej części gardła i nagłośni
- sinusoskopia - badanie zatok przynosowych
Endoskopia przewodu pokarmowego:
- gastroskopia - badanie przełyku, żołądka i dwunastnicy
- kolonoskopia - badanie całego jelita grubego (Ileokolonoskopia - wraz z końcowym fragmentem jelita cienkiego)
- sigmoidoskopia - badanie lewej strony jelita grubego
- anoskopia - wziernikowanie całej odbytnicy
- rektoskopia - wziernikowanie kanału odbytu i końcowej części odbytnicy
- endoskopia kapsułkowa - badanie dedykowane diagnostyce jelita cienkiego, jednak umożliwiające częściową diagnostykę pozostałych odcinków przewodu pokarmowego
Inne badania endoskopowe:
- cytoskopia - badanie wnętrza pęcherza moczowego
- kolposkopia - badanie kanału pochwy i szyjki macicy
- histeroskopia - badanie kanału szyjki i jamy macicy
- artroskopia - badanie wnętrza stawu
Każde z tych badań można również podzielić pod względem celu ich przeprowadzania - z tego powodu często wydzielana jest endoskopia diagnostyczna oraz endoskopia zabiegowa.
Co to jest endoskop?
Endoskop jest rodzajem narzędzia wykorzystywanego do oglądania wnętrza ludzkiego ciała na odcinkach dalszych, niż pozwala na to zasięg zwykłego wziernika i wzroku.
Rodzaje endoskopów wykorzystywanych w badaniach
Ponieważ endoskopie wykonuje się zwykle przez naturalne otwory ciała lub niewielkie nacięcia w skórze, budowa narzędzia musi pozwalać na możliwie bezinwazyjne wprowadzenie go do ciała i śledzenie jego poruszania się oraz obrazu wnętrza ciała w czasie rzeczywistym. Z tego względu, niezależnie od przeznaczenia, endoskop ma zwykle kształt cienkiej rurki, zakończonej źródłem światła i kamerą, z dodatkowym tunelem na wprowadzenie niewielkich narzędzi chirurgicznych np. szczypców do biopsji. Oczywiście endoskopy, zależnie od zadania, będą różniły się od siebie grubością, giętkością czy długością, ale zwykle budowa aparatu będzie bardzo podobna.
Nazwy aparatów, tak samo jak nazwy badań endoskopowych, biorą swoją nazwę od obszaru ciała, który można za ich pomocą zwizualizować.
Rodzaje badań endoskopowych górnego odcinka układu pokarmowego
Gastroskopia – badanie endoskopowe żołądka
Choć nazwa gastroskopia wskazuje na badanie żołądka, nie można przy jej przeprowadzaniu ominąć obejrzenia przełyku, a niemal we wszystkich wypadkach w trakcie badania oglądany jest kolejny fragment przewodu pokarmowego, znajdujący się za żołądkiem, czyli dwunastnica. W tym wypadku pełna nazwa badania to gastroduodenoskopia.
W trakcie gastroskopii możliwe jest pobranie małych wycinków błony śluzowej do badania histopatologicznego, jeśli lekarz dostrzeże zmiany wzbudzające jego niepokój. Bardzo częstą praktyką podczas przeprowadzania badania jest również pobranie wycinka śluzówki do oceny obecności bakterii Helicobacter pylori - najczęstszego patogenu zasiedlającego ludzki żołądek i mogącego wywoływać stan zapalny śluzówki, a nawet wrzody żołądka i dwunastnicy.
Dowiedz się więcej: badanie gastroskopii w znieczuleniu
Ezofagoskopia – technika endoskopowa do badań przełyku
Ezofagoskopia to skomplikowanie brzmiące badanie endoskopowe przełyku, które można wykonać zarówno w trakcie gastroskopii wykonywanej przez lekarza gastroenterologa lub chirurga, jak i w ramach diagnostyki u lekarz laryngologa. Endoskopia laryngologiczna jest zwykle przeprowadzana za pomocą nieco inaczej zbudowanego endoskopu, ponieważ nie musi być on aż tak długi i giętki, jak w wypadku narzędzia używanego do wykonywania gastroskopii. Jak przy każdym badaniu endoskopowym możliwe jest również pobranie wycinków z miejsc zmienionych chorobowo.
Badania endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego
Kolonoskopia – badanie całego jelita grubego
Kolonoskopia to badanie podczas którego oglądane jest wnętrze jelita grubego. Jeśli kolonoskopia zostanie poszerzona o badanie jelita cienkiego (a właściwie jego końcowego odcinka dostępnego dla kolonoskopu), to właściwa nazwa badania brzmi ileokolonoskopia. Taki rodzaj badania jest szczególnie przydatny w diagnostyce chorób zapalnych jelit, kiedy lekarz podejrzewa, że pomimo braku zmian w jelicie grubym, mogą one znajdować się za zastawką krętniczo-kątniczą, w jelicie cienkim.
Dowiedz się więcej: badanie kolonoskopii w znieczuleniu
Sigmoidoskopia - badanie końcowej części jelita grubego
Sigmoidoskopia jest skróconą wersją kolonoskopii i w podczas jej przeprowadzania ogląda się jedynie lewą stronę jelita grubego, nie przechodząc za zgięcie śledzionowe. Ta forma badania sprawdza się szczególnie jako badanie kontrolne np. u chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego ograniczonym tylko do lewej strony jelita, a także u innych pacjentów, w których we wcześniejszych badaniach wykryto zmiany po tej stronie i badanie jest wykonywane tylko w celu potwierdzenia skuteczności wcześniej przeprowadzonej interwencji (np. usunięcia zmian lub poszerzenia zwężenia).
Niestety sigmoidoskopia nie sprawdzi się dobrze jako badanie profilaktyczne w prewencji nowotworów jelita grubego, ze względu na fakt, że ponad połowa jelita nie zostaje zbadana.
Dużym atutem sigmoidoskopii jest fakt, że jej przeprowadzenie bez znieczulenia dożylnego, nie jest dla pacjenta tak bardzo niekomfortowe, jak wykonanie pełnej kolonoskopii. Dodatkowo często nie wymaga ono picia doustnych środków oczyszczających, a jedynie wykonania dwóch wlewek doodbytniczych w odpowiednim odstępie od badania i pozostania na czczo do czasu jego przeprowadzenia.
Dowiedz się więcej: badanie sigmoidoskopii
Anoskopia - badanie końcowego odcinku przewodu pokarmowego
Anoskopia to wziernikowanie kanału odbytu i odbytnicy za pomocą sztywnego wziernika zbliżonego budową do wziernika ginekologicznego. Jest ono szczególnie przydatne w diagnostyce chorób proktologicznych, a także w profilaktyce raka odbytu i odbytnicy. Wprawdzie nie praktykuje się pobierania biopsji w trakcie anoskopii, jednak można w jej trakcie pobrać wymaz cytologiczny, który pozwala na wykluczenie wczesnych zmian nowotworowych w śluzówce oraz stwierdzenie obecności wirusów HPV, mogących w przyszłości przyczynić się do wystąpienia zmian nowotworowych.
Dowiedz się więcej: badanie anoskopii
Ultrasonografia endoskopowa – obrazowanie tkanek
Ultrasonografia endoskopowa to rodzaj badania endoskopowego połączonego z oceną ultrasonograficzną (USG) tkanek otaczających badany obszar. Pozwala między innymi na poszerzenie diagnostyki o lokalizację zmian mających swój początek w obrębie przewodu pokarmowego, ale pozostających niewidocznymi w klasycznym badaniu endoskopowym (np. torbiele czy zmiany podśluzówkowe), a także oceną stopnia naciekania nowotworów na okoliczne tkanki.
Taki rodzaj badania pozwala również na precyzyjne przeprowadzenie endoskopii zabiegowych, kiedy niezbędny jest np. drenaż torbieli czy pobranie biopsji trzustki.
Endoskopia kapsułkowa – innowacyjna metoda badania jelita cienkiego
Wśród nowoczesnych metod endoskopii warto wspomnieć o endoskopii kapsułkowej.
W przeciwieństwie do pozostałych badań endoskopowych nie wykonuje się jej za pomocą narzędzi takich jak endoskop czy wziernik, a za pomocą kapsułki wyposażonej w kamerę i źródło światła, która po połknięciu przez pacjenta wędruje przez przewód pokarmowy przesuwana ruchami perystaltycznymi i przekazuje obraz do specjalnego rekordera, który pacjent nosi zapięty w pasie przez około 12h.
To badanie pozwala na staranną ocenę śluzówki jelita cienkiego, a, przy wykorzystaniu specjalnego rodzaju kapsułek, również jelita grubego. Niestety endoskopia kapsułkowa jelita grubego nie jest zalecana jako badanie z wyboru w profilaktyce nowotworów tej części przewodu pokarmowego, ponieważ w razie zwizualizowania zmian chorobowych, nadal konieczne będzie przeprowadzenie kolonoskopii i pobranie biopsji z miejsca wzbudzającego niepokój lekarza.
Dowiedz się więcej: badanie endoskopii kapsułkowej
